سو ظن و تجسس
سوءظن یا بدگمانی به انسان ها، بستر و زمینه ساز گناهان بعدی شامل تجسس و جستجو کردن از امور پنهانی افراد و در نهایت غیبت نسبت به آنها می شود. از قرآن مجید استفاده می شود که یکی از مهم ترین عوامل غیبت، سوءظن و تجسس در احوال و اسرار مردم است. کسی که با سوءظن با دیگران برخورد می کند وهمواره در خصوصیات و اسرار مردم به جستجو می پردازد، قهراً به بیماری غیبت مبتلا می شود.
مفهوم تجسس
ابن اثیر در نهایه، جلد اول صفحه 272 می نویسد: «تجسس، جستجو کردن از چیزهای پنهانی است و بیشتر در کشف اسرار شر استعمال می شود و جاسوس به کسی گفته می شود که بدی های پنهان مردم را پی گیری کند»
وقتی که انسان به کسی گمان بد ببرد و به آن ترتیب اثر بدهد، به تجسس منجر خواهد شد که مرحوم شهید ثانی در کشف الریبه صفحه 9 می فرماید: «تجسس کردن از حال درونی افراد از ثمرات سوءظن است، برای اینکه قلب انسان با بدبین شدن تنها قانع نمی شود بلکه او را وا می دارد که در مورد افراد تحقیق و جستجو کند که نتیجه این تحقیق این است که سرگرم عیب جویی و تجسس شود با اینکه دین مقدس اسلام از تجسس نیز نهی کرده است. «ولاتجسسوا. آنگاه شهیدثانی ادامه می دهد: «معنی تجسس این است که اسرار بندگان خدا را که خداوند پوشیده داشته است آشکار کنی، که این کار وسیله کسب اطلاع از امور مخفی آنها و پرده برداشتن از روی اسرارشان می شود و در نتیجه آنچه برتو پوشیده بود آشکار می گردد که اگر مخفی بود دل و دینت سالم تر می ماند. اینک تو خود در این باره بیندیش و از خدای متعال توفیق رشد و سعادت خویش را بطلب»
بنابر این اگر بخواهیم دچار این بلای عظیم نشویم باید راهی را انتخاب کنیم که خداوند به ما نشان داده است. آنجا که می فرماید: ای کسانی که ایمان آورده اید! از بسیاری از گمان ها بپرهیزید، چرا که بعضی از گمان ها گناه است و هرگز (در کار دیگران) تجسس نکنید». بر این اساس اگر می خواهید غیبت نکنید باید سوءظن نداشته باشید و چنانچه بخواهید گرفتار سوءظن نشوید باید در امور مردم جستجو نکنید؛ زیرا سوءظن و تجسس در یکدیگر تاثیر متقابل دارند: گاهی تجسس باعث سوءظن و گاهی سوءظن منشا تجسس می شود. بنابر این باید از هر دو احتراز کرد. در روایتی از پیامبر اعظم (ص) نقل شده است! «تجسس و تحسس نکنید و درصددکشف عیوب مردم نباشید و نسبت به هم حسد و کینه نورزید و از یکدیگر روی برنگردانید، و ای بندگان خدا با هم برادر باشید». (تفسیر قرطبی، ج 16، ص (331)